WAT IS HET DOEL VAN DE RICHTLIJN?
De richtlijn bevat regels en procedures ter bescherming van „klokkenluiders”, personen die melding* maken van in een werkgerelateerde context verkregen informatie over inbreuken* op het EU-recht op essentiële beleidsterreinen. Inbreuken omvatten zowel onrechtmatige handelingen of nalatigheden, als misbruik.
KERNPUNTEN
De richtlijn heeft betrekking op meldingen over:
- inbreuken op regels op de volgende gebieden (gedetailleerd vermeld in deel I van de bijlage):
- overheidsopdrachten,
- financiële diensten, producten en markten; voorkoming van witwassen van geld en terrorismefinanciering,
- productveiligheid en productconformiteit,
- veiligheid van het vervoer in de spoorwegsector, over de weg, in de zeevaart en in de binnenvaart,
- bescherming van het milieu, uiteenlopend van afvalbeheer tot chemische stoffen,
- stralingsbescherming en nucleaire veiligheid,
- veiligheid van levensmiddelen en diervoeders, diergezondheid en dierenwelzijn,
- volksgezondheid, met inbegrip van patiëntenrechten en tabakscontroles,
- consumentenbescherming,
- bescherming van de persoonlijke levenssfeer en persoonsgegevens, en beveiliging van netwerk- en informatiesystemen;
- inbreuken waardoor de financiële belangen van de EU worden geschaad;
- inbreuken in verband met de interne markt, waaronder inbreuken op de mededingings- en staatssteunregels van de EU, en inbreuken op nationale regels inzake vennootschapsbelasting.
De richtlijn vormt een aanvulling op specifieke EU-wetgeving die reeds regels inzake klokkenluiders omvat (met name inzake financiële diensten, witwassen van geld, terrorismefinanciering, veiligheid van het vervoer en milieubescherming).
De richtlijn doet geen afbreuk aan:
- de verantwoordelijkheid van EU-regeringen om de nationale veiligheid te beschermen;
- EU- of nationaal recht in verband met de bescherming van gerubriceerde gegevens, de bescherming van het beroepsgeheim van advocaten en van het medisch beroepsgeheim, de geheimhouding van rechtsprocedures of het strafprocesrecht;
- nationale regels inzake de rechten van werknemers om hun vertegenwoordigers of vakbonden te raadplegen.
De wetgeving is van toepassing op zeer uiteenlopende personen die in de particuliere en publieke sector werkzaam zijn, onder wie mensen die melding hebben gemaakt van inbreuken nadat hun werkverhouding is beëindigd:
- werknemers, zelfstandigen, aandeelhouders, personen die behoren tot het bestuurlijk, leidinggevend of toezichthoudend orgaan van een onderneming, vrijwilligers, stagiairs en sollicitanten;
- mensen die klokkenluiders op vertrouwelijke wijze helpen, mensen die in verband staan met een klokkenluider die te maken kan krijgen met represailles* op het werk, en juridische entiteiten die banden hebben met de klokkenluider.
Personen worden beschermd als ze met hun bezorgdheid naar buiten komen, op voorwaarde dat ze:
- eerst (intern en) extern melding hebben gemaakt van inbreuken, maar er vervolgens geen actie is ondernomen;
- gegronde redenen hebben om aan te nemen dat er sprake is van een dreigend of duidelijk gevaar voor het algemeen belang, een risico op represailles of geringe kans dat er in voldoende mate iets aan hun bezorgdheid wordt gedaan.
De regelingen voor meldingen omvatten:
- interne kanalen: alle particuliere bedrijven met 50 of meer werknemers en, in beginsel, alle publieke entiteiten moeten doeltreffende meldingskanalen opzetten, waarbij geheimhouding is gewaarborgd; publieke entiteiten met minder dan 50 werknemers en gemeenten met minder dan 10 000 inwoners kunnen worden vrijgesteld;
- externe kanalen: de bevoegde nationale autoriteiten moeten meldingskanalen opzetten die het vertrouwelijk melden van inbreuken mogelijk maken;
- vervolgprocedures en termijnen voor het behandelen van via interne en externe kanalen ontvangen meldingen. Hiertoe behoren:
- de verplichting tot geheimhouding van de identiteit van de klokkenluider, behalve in een strikt beperkt aantal omstandigheden,
- de naleving van de EU-wetgeving inzake gegevensbescherming,
- een register van elke mondeling of schriftelijk ontvangen melding.
Rechtsbescherming
Om voor rechtsbescherming in aanmerking te komen, moet een persoon:
- redelijke gronden hebben om aan te nemen dat de gemelde informatie onder de wetgeving valt en op het moment van de melding juist was;
- de inbreuk bij de bevoegde autoriteiten melden via de daarvoor bestemde interne of externe kanalen. Klokkenluiders worden aangemoedigd eerst intern (binnen de organisatie) te melding te maken van inbreuken, indien die doeltreffend intern kunnen worden behandeld en indien de melder van mening is dat er geen risico op represailles bestaat. Ze hebben evenwel de keuze om eerst intern of direct extern melding te maken van inbreuken bij de bevoegde autoriteiten.
Klokkenluiders:
- worden beschermd tegen alle vormen van represailles, zoals ontslag, demotie, intimidatie en opname op een zwarte lijst;
- hebben toegang tot passende ondersteuningsmaatregelen, met name onafhankelijke informatie en adviezen, en rechtshulp overeenkomstig de EU-regels inzake rechtshulp in strafprocedures en in grensoverschrijdende civiele procedures;
- hebben toegang tot passende herstelmaatregelen, zoals maatregelen in kort geding en vrijstelling van aansprakelijkheid voor de inbreuk op niet-openbaarmakingsclausules in hun overeenkomst.
De EU-landen moeten:
- ervoor zorgen dat er passende interne en externe meldingskanalen worden opgezet;
- de nodige maatregelen nemen om represailles tegen een klokkenluider te voorkomen;
- het recht op een doeltreffend rechtsmiddel en op een eerlijk proces, het vermoeden van onschuld en de rechten van de verdediging van de bij de beweringen in de meldingen betrokken personen eerbiedigen;
- zorgen voor doeltreffende, evenredige en afschrikkende sancties voor inbreuken op bepaalde regels van de richtlijn, bijvoorbeeld voor personen die meldingen belemmeren of die represailles nemen tegen klokkenluiders;
- uiterlijk op 17 december 2021 de richtlijn omzetten en de omzettingsmaatregelen aan de Europese Commissie doorgeven; er geldt een mogelijke uitzondering voor de omzetting van de bepalingen met betrekking tot de verplichting voor particuliere bedrijven met tussen de 50 en 249 werknemers om hun interne meldingskanalen uiterlijk op 17 december 2023 op te zetten;
- de Commissie jaarlijks informatie verstrekken over het aantal ontvangen meldingen, het aantal onderzoeken dat is ingeleid en het resultaat daarvan, en de financiële gevolgen.
De Commissie verstrekt aan het Europees Parlement en de Raad:
- uiterlijk op 17 december 2023 een eerste verslag, dat openbaar en gemakkelijk toegankelijk is, over de omzetting van de richtlijn in nationale wetgeving van de EU-landen, en
- uiterlijk op 17 december 2025 een tweede verslag over de uitvoering van de richtlijn en mogelijke noodzakelijke wijzigingen.
VANAF WANNEER IS DE RICHTLIJN VAN TOEPASSING?
De richtlijn is sinds 16 december 2019 van toepassing en moet voor 17 december 2021 in de EU-landen in nationale wetgeving worden omgezet.
ACHTERGROND
Zie voor meer informatie:
KERNBEGRIPPENMelding of melden: het mondeling of schriftelijk verstrekken van informatie over een inbreuk.Inbreuk: handeling of nalatigheid die onrechtmatig is of het doel van de EU-wetgeving ondermijnt.Represaille: direct of indirect gedrag op het werk dat de klokkenluider schade kan berokkenen.
BELANGRIJKSTE DOCUMENT
Richtlijn (EU) 2019/1937 van het Europees Parlement en de Raad van 23 oktober 2019 inzake de bescherming van personen die inbreuken op het Unierecht melden (PB L 305 van 26.11.2019, blz. 17-56)
