De Europese richtlijn voor de bescherming van klokkenluiders wordt niet tijdig geïmplementeerd in Nederlandse wetgeving. Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft daarom een factsheet opgesteld over de gevolgen van deze niet-tijdige implementatie voor onder andere (decentrale) overheden.
Met de richtlijn wordt beoogd om de bescherming van klokkenluiders in alle lidstaten van de Europese Unie op hetzelfde minimumniveau te brengen. Lidstaten mogen dus indien gewenst een hoger niveau van klokkenluidersbescherming instellen. De Europese Unie hecht waarde aan het bestaan van veilige meldkanalen voor klokkenluiders om melding te kunnen maken van overtredingen van Europese regelgeving. De richtlijn is van toepassing op Europese regelgeving op het gebied van onder andere aanbesteden, staatssteun, milieubescherming en privacy. Op basis van deze richtlijn moeten ondernemingen en publieke entiteiten, waaronder ook decentrale overheden, interne meldkanalen opzetten voor de behandeling van meldingen die vallen onder deze nieuwe richtlijn. Ook omschrijft de richtlijn het minimumniveau van onder andere gegevensbescherming en ondersteuning van klokkenluiders, geheimhouding en registratie van de melding.
Richtlijnen moeten worden geïmplementeerd in nationale wetgeving en zijn daarom in beginsel slechts gericht tot de nationale overheid, die de richtlijn moet omzetten. Richtlijnen zijn alleen verbindend ten aanzien van het te bereiken resultaat, dat de overheid moet bewerkstelligen. In dit geval is het resultaat het minimumniveau van klokkenluidersbescherming. Via de nationale overheid geldt het resultaat van het minimumniveau voor de bescherming van klokkenluiders ook voor decentrale overheden.
Aangezien richtlijnen moeten worden omgezet in nationale wetgeving, hebben zij in principe geen rechtstreekse werking. Burgers kunnen zich daardoor niet beroepen op bepalingen uit richtlijnen tegenover de overheid bij een rechter. Er zijn echter omstandigheden waarin bepalingen uit richtlijnen, die voldoende onvoorwaardelijk en nauwkeurig zijn, wel rechtstreekse werking hebben. Dit is bijvoorbeeld het geval bij het niet-tijdig implementeren van een richtlijn. Of een bepaling rechtstreekse werking heeft, bepaalt uiteindelijk de rechter, maar het is mogelijk dat een aantal bepalingen uit de richtlijn rechtstreekse werking heeft voor klokkenluiders. Lees daarover meer in de factsheet van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Meer informatie over rechtstreekse werking van richtlijnen vindt u in deze publicatie van Kenniscentrum Europa decentraal.
Het wetsvoorstel ter implementatie van deze richtlijn, in de Wet Huis voor Klokkenluiders, is op dit moment nog in behandeling bij de Tweede Kamer. De Europese richtlijn voor bescherming van klokkenluiders zal daarom niet tijdig – uiterlijk op 17 december 2021 – worden geïmplementeerd in Nederlandse wetgeving. Sommige bepalingen uit de richtlijn hebben met ingang van 17 december 2021 vermoedelijk rechtstreekse werking voor de gehele Nederlandse overheid, dus ook voor de decentrale overheden. Dat zou betekenen dat klokkenluiders zich ook tegenover decentrale overheden op bepalingen uit de richtlijn zouden kunnen beroepen. Het wordt aangeraden om ervoor te zorgen dat de interne meldkanalen vanaf die datum voldoen aan de betreffende bepalingen. In de factsheet van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties vindt u een overzicht van de bepalingen die de rechter naar verwachting als onvoorwaardelijk en voldoende nauwkeurig zal aanmerken.
Demi Hoefnagels, Kenniscentrum Europa decentraal
Factsheet: gevolgen van de niet-tijdige implementatie van de EU-richtlijn voor (overheids)werkgevers en bevoegde autoriteiten, Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
